Kanunların Yasalaşma Süreci

Kanun Nedir?

   Kanun, normlar hiyerarşisinde yer alan, devletin yasama organı tarafından düzeni sağlamada en sık kullandığı hukuki bir metin türüdür. Çoğunlukla metin halinde yani yazılı olmasına rağmen yazısız örnekleri de vardır.

Peki, kanunun yasalaşma süreci nasıl işler?

   Kanunun oluşum süreci ilk olarak öneri ile başlar. Bir kanun önerisini ya bakanlar kurulu ya da milletvekillerinin bizzat kendisi verir. Kanun önerisi açısından tek bir milletvekili dahi öneride bulunabilir. Eğer milletvekilleri bir öneride bulunurlarsa bu öneriye “kanun teklifi” denir. Eğer Bakanlar Kurulu bir öneride bulunmuşsa buna “kanun tasarısı” diyoruz. Yeni kabul gören sistemde Bakanlar Kurulu olmayacağından, bu sistemde Bakanlar Kurulu tarafından sunulan "kanun tasarıları" da ortadan kalkacak. Fakat milletvekilleri tarafından sunulan kanun teklifi geçerliliğini koruyacak.

   Tasarı ya da teklif önce Meclis Başkanlığı'na sunulur. Meclis Başkanlığı bunu komisyona gönderir. Hangi komisyonun uzmanlık alanına giriyorsa o komisyon süreci devralır. Komisyon gerekli incelemeleri yaptıktan sonra bununla ilgili bir rapor hazırlar. Meclis Başkanlığı'na sunar. Meclis Başkanlığı bu raporu tüm milletvekillerine birer tutanak şeklinde dağıtır. İç tüzükte belirttiği üzere burada 48 saatlik bir bekleme süresi var.

   Bu kuralın içeriği şudur; meclis başkanlığı milletvekillerine raporu sunduktan sonra meclis genel kurulunda o kanun tasarısının görülebilmesi için en az 48 saatin geçmesi gerekiyor. Ama öncelikli görüşme dediğimiz bir istisnai durum var. Kanun teklifini yapan milletvekilleri ya da eğer tasarı olarak gerçekleşmişse hükumet veya komisyonun bizzat kendisi başkanlık divanından bu yasama teklifi veya tasarısının 48 saat dolmadan önce görüşülmesi gerektiğini gerekçeli bir şekilde talep edebilir. Bu öncelikli görüşme meclis genel kurulu tarafından oylanır. Kabul edilirse 48 saat beklemeksizin teklif mecliste görüşmeye açılır.

   Farz edelim ki 48 saat beklendi. Sonrasında genel kurulda görüşme başlar. Tabi komisyon raporu her zaman yasa teklifi ya da tasarısının kabul edilmesi yönünde bir sonuçla bitiyor olmayabilir. Komisyon yasa teklifi veya tasarısının reddedilmesi gerektiğini de söylüyor olabilir. Burada bakılacak olan komisyonun raporu Ret yönünde bir raporunu kabul yönünde bir rapor mu olduğudur. Ret yönünde bir raporsa mecliste karşımıza çıkacak iki farklı ihtimal var. Mecliste direkt oylama yapılıyor. Komisyonun raporu kabul mü ret mi diye. Komisyon raporu kabul sonucu çıkarsa teklif ya da tasarı reddedilmiş oluyor. Ama dikkat edelim burada komisyon raporu zaten teklifin reddedilmesi yönünde. Komisyonun raporu Ret yönünde olmasına rağmen meclis komisyon tarafından teklifinin reddedilmesine karar verirse rapor iptal edilir. Komisyona teklif geri yollanır. Tekrardan o yasa teklifinin üzerinden geçirip tekrardan o süreç en baştan başlayacak şekilde yeniden sunulur.

   Komisyonu raporu teklifin kabulü yönünde ise, mecliste bunu kabul ederse, bu sefer yasa teklifinin veya tasarısının meclis genel kuruluna görüşülmesine başlanır. Ama komisyonun raporu kabul yönünde olmasına rağmen meclis ret ederse teklifin reddedildiğine kadar verilir ve bir tam yıl geçmeksizin bir daha aynı konuda meclis genel kuruluna yasa teklifi veya tasarısı sunulamaz. Yasama dönemi bitmiş ve yeni bir yasama dönemi başlamışsa orada bir tam yılın geçmesini beklemeksizin aynı konuyla ilgili teklif ya da tasarı sunulabilir. Genel kurul tarafından önce hepsi görüşülür. Kanun bir bütün olarak görüşülür. Bunun sonucunda oylama yapılır. Maddelere geçirip geçilmeyeceği yönünde bir oynama. Eğer maddelere geçilmesi yönünde kabul kararı çıkarsa bu sefer tek tek maddelerin incelendiği bir genel kurul oturumu başlar. Eğer reddedilirse zaten yine reddedilmiş olur. Maddeler tek tek incelendikten sonra bu sefer tümü hakkında oylamaya geçilir. Bu maddeler incelenirken siyasi parti grupları komisyonun kendisi ya da hükumet o maddelerle ilgili değişiklik önergesinde de bulunabilirler. Yani maddelerin şu şekilde değiştirilmesini teklif ediyoruz diye teklif sunuyorlar. Bu teklifler oylamaya tabi tutuluyor.

   Eğer oy çoğunluğu sağlanırsa madde o teklife göre düzenleniyor. Hepsi bittikten sonra tümü hakkında oynamaya geçiliyor. Tümü hakkında yine oylamada Ret kararı çıkarsa reddedilmiş statüsüne geçer kanun. Kabul edildiğinde kanun niteliği kazanıyor. Bu teklife ya da tasarıya kanun niteliğini kazandıran işlemdir.

   Kabul edildi ve kanunlaştı. Sonrasında Meclis Başkanlığı'na sunuluyor. Meclis Başkanlığı bunun yayınlanması için cumhurbaşkanına gönderiyor. Cumhurbaşkanının önünde iki seçenek var. Ya 15 gün içerisinde bunu yayınlayacak ya da anayasaya aykırı gördüğü bir şey olabilir, ya da hükumet politikasına memleketin hayrına olmayacağım düşündüğü bir konu olabilir, yani yerindelik ve hukukilik açıdan uygun bulma hakkı var. Cumhurbaşkanı uygun bulmuyorsa kanunu bir kereye mahsus olarak meclise geri gönderebilir gerekçeli bir şekilde. Meclis ya aynen kabul edebilir, hiçbir değişiklik yapmaksızın ya da cumhurbaşkanının gerekçelerini göz önünde bulundurarak bir değişiklik yapabilir. Eğer Aynen kabul etmişse bu şekilde tekrar cumhurbaşkanının önüne gelmişse artık cumhurbaşkanının onu geri gönderme ya da yayınlamama gibi bir yetkisi yok. 15 gün içerisinde resmi gazetede yayınlar. Fakat meclise geri gönderdikten değişiklik yapılmışsa(meclisin yaptığı değişiklik) o zaman süreç yeniden başlar. Bu durumda cumhurbaşkanının bir kez daha geri gönderme yetkisi ile karşılaşıyoruz. Buradaki veto yetkisi geciktirici veto yetkisidir. Resmi gazetede yayınlanması kanun yürürlüğe girebilmesi açısından önemlidir.